Маряагуй санаартан байгаа haн,
Магнайнь малагар сагаан һэн.
Эртэхэн тэрэ дэлгүүрээр ябаба,
Энэ тэрэ бараа үзэхөө һанаба.
Хайшааш ошохоо мэдэхэгүй Балдаа
Хажуудань бии болоод, дуугарбал даа:
«Яагаа эртэ, санаартан, үндэрлэбэш,
Ямар юумэеэ энээгүүр бэдэрбэш?»
«Тогоошон, моришон дархан мэргэжэлтэй
Тон һайн хүдэлмэришэн намда хэрэгтэй.
Үнэгүйгөөр хүдэлхэ хү бэдэрнэб»,- гэжэ
Үбгэн санаартан хэлэбэ Балдаае шэртэжэ.
«Одоо бишни алба хэһүүлби шамдаа,
Оролдолго хэшээл гаргахаб,— гэбэ Балдаа.
— Түхэреэн жэл үнэи сэхээр ажаллахаб,
Tүлөөhэндэнь магнайеш гурба няһалхаб.
Олон янзын хоол бү бэлдээрэй,
Opooho бусалгаад, намда эдюулээрэй»,
Маряагүй санаартан бодолгото болобо,
Малаан духаяа маажажа оробо.
Ондо ондоо няһалаан байдаг лэ,
Ородой «талаан мэдэг» гээшэдэ найдаа лэ.
Хэлэбэ санаартан Балдаада: «Зай.
Хэн хэндэмнайш хэлсээмнай Taapahaй.
Одоо манайда ошожо байрла,
Оролдолго хэшээлээ харуулжа хайрла».
Балдаа санаартанай үргөөдэ байрлажа,
Бамбагар Иолоомон дээрэ унтана,
Дүрбэн хүнэй эдихые эдинэ,
Долоон хүнэй хэхые хэнэ.
Үүрээр Балдаа бодоно, ажалынь бусална,
Үреэ мори хүллэнэ, газар хахална,
Хэдэг хэрэгынь урагшэтай ябаиа,
Хэрэгтэй юумынь худалдан абана.
Үтэр гал түлеэд, эдеэ шанаадхина,
Үндэгэ болгоод, өөрөө арилгаадхина.
Санаартанай убсанса Балдаае магтанхай,
Сарюухан басаганиинь Балдаада дурланхай.
Балдаае санаартанай нялха хүбүүхэй
Баабай гэжэ эрхэлэн нэрлэнхэй.
Забарууха шанаад нялхада эдюулнэ,
Заахан хүбүүе бүүбэйлэн унтуулна.
Балдаада гансал санаартан дурагүй,
Бага зэргэшье энхэрхэ юумэгүй.
Тулөөһэн тухайгаа тэрэ һанаагаа зобоно,
Түргөөр саг ябажа, жэлынь дүтэ болоно.
Санаартан эдинэ, уунагүй, унтанагүй,
Сайбар духань эртээнһээ үбдөөд һаланагүй.
Тиин убсансадаа сэхэеэ санаартан хэлээ:
«Тиимэ иимэ байна: яаха хээхэ бэлэйб?»
Эхэнэр хүн ухамайхан ха юм даа.
Элдэб эсын мэхэ хэжэ шадахал даа.
Убсансань хэлэбэ: «Арга байха
Ушарһан, тохёолдоһон аюулые зайлуулха:
Шадахагүй хүшэр даабари Балдаада үгэ,
Шангара, саг соонь тэрэ даабарииш дүүргэг.
Одоол тиихэдээ магнайгаа абархаш.
Огто түлбэригүйгөөр Балдаае ябуулхаш!»
Зосоонь һаруултан, санаартан хүхибэ,
Зоригтойгоор Балдаае хаража эхилбэ.
Санаартан хашхарба: «Наашаа ерэл даа,
Саг зуурын хүдэлмэришэн Балдаа,
Үхэтэрни намда шүдхэрнүүд жэл бүри
Үгэжэ байха уялгатай юм түлбэри.
Тэрээнһээ дээрэ олзо намда байгаагүй.
Тэдэнэр гурбан жэлдэ түлбэреэ оруулаагүй.
Түргөөр забарууха эдижэ, гэдэһээ дүүргэһээр,
Түйтэ шүдхэрнүүдһээ доёмхым асарыш дүүрэнээр».
Санаартантайгаа арсалдангүй Балдаа
Сагтаа далайн эрьедэ ошоод һуубал даа.
Үргэлжэ ерэһэн аргамжаа мушхаба,
Үзүүрыень далайн уһанда шиихаба.
Яаралтайгаар үбгэн Шүдхэр далайһаа гарабал даа:
«Ямар хэрэгээр манда ерэбэш, Балдаа?» —
«Аргамжаараа далайе сухалдуулхам,
Адагай муухай таанадые усалдуулхам».
Үбгэн Шүдхэр айгаад хэлэбэ: «Балдаа,
Үгы юундэ иитэрээ дураа гутабаш мандаа?»
«Юун юундэ гэжэ? Ялаяа таанад түлэнэгүйт.
Юрэдөө, тогтоомол болзороо мэдэнэгүйт.
Харахат, бидэ садатараа энеэлдэхэбди,
Харин таанад, нохосууд, һайса хэһээлгэхэлта».
«Балдаахамни, далайесухалдуулхаа болилши.
Байтараа ялаяа хүсэд дүүрэнээр абахалши.
Байгаарай эндээ: «Энээниие иэхэлхэнь хэсүү хаяа!»
Уһan coohoo Шүдхэрэй гүлгэн гараад.
Үлэсхэлэн миисгэйн абяагаар дуугараа:
«Амар мэндэ, таряашан хүбүүн Балдаа,
Ямар яла хэрэгтэй юм бэ шамда?
Үеын үедэ ялада унажа үзөөгүйлди,
Үнэндөө хэндэш яла түлэбэри түлөөгүйлди.
Яахаб даа теэд, Балдаа,
Яла шамда түлэхэлди даа.
Хожомоо гомдолгүй байхын түлөө
Хоюулаа урилдаахамнайл үлāө:
Далайе тойроод түрүүн гүйжэ ерээшэ
Дабажа, боосоогооэдихэнь гээшэ».
Энеэбэ мэхэтэйгээр Балдаа өөрөө:
«Энэ юу бодобош даа. Үнөөрөө?
Xaaнahaa ши намтай тэмсэхээ һанабаш?
Харана гүш, Балдаа байнаб урдаханаш.
Энэ баармые үбгэн Шүдхэр эльгээгээ бы!
Эндээ миниингээ дүүе хүлеэгээрэй»,
Холо бэшэ байһан ойдо ороод Балдаа
Хоёр шандага барижа, мэшээглэбэл даа.
Гэдэргээ далайнгаа эрьедэ ерэхэдэнь,
Гүлгэн шүдхэр хүлеэжэ байба тэндэнь.
Нэгэ шандагаяа шэхэнМээнь ургеед, Балдаа
Нэмэн хэлэбэ: -Хурдаар гүйгөөд, ерээрэй даа,
Тиихэдэ ши, гүлгэн шудхэр, залууханши,
Тэмсэлдэхээр бэшэш намтай, һулаханши —
Дэмыдэл сагаа xaяxahaa бэшэ юумэ үгы.
Дүүтэймни түрүүшээр урилдаагаад үзыш.
Урагшаа! Нэга, хоёр, гурба! Гүйлдэгты утэр!»
Урилдаба шандагантай гүлгэн шүдхэр:
Далайн эрьеэр шүдхэрхэн харайба.
Даб гэн шандаган гэртээ талииба.
Үргэн далайе тойрон гүйгөөд,
Хэлээ гаргажархёод, хоншоороо үргөөд,
Уha cahaн болошонхой, xүлhөө аршасагаан,
Урилдаанда түрүүлбэб гэжэ һанасагаан,
Гүлгэн шүдхэрэй гүйжэ ерэн гэһээнь —
Гүбэрнэ Балдаа дүүгэйнгээ толгой эльбэсэгзэн:
«Түрэһэн дүүмни, эсээ хаш, хөөрхымни!
Түр зуурахан эндэ амара, баарһамни».
Гүлгэн шүдхэр гээгдэһэндээ муудашоо.
Гүлдын һүүлээ хабшаад номгоршоо.
Балдаагай дүү тээшэ хёлойн хараба,
«Байгаарай, яладаа ошохом»,— гээд хариба.
«Үйлэ болоо! — гэжэ үбгэн абадаа дуугараа.—
Урилдаанда намай Балдаагай дүү гараа!»
Үбгэн Шүдхэр Нанаа үнөөндэ хатаба.
Уһанай эрьедэ Балдаа шууяа татаба:
Далайн оёор хүрэтэр yha мушхаруулба,
Дабхаряа олон долги эбхэрүүлбэ.
Айһан гүлгэн шүдхэр уһан coohoo гараба.
Адар томо таряашан Балдаада хандаба:
«Агуу далайе доһолгохоо болииши,
Абаха ялыш түлэхэбди, мздыши.
Баһа нэгэ зүйлөөр мүрысэеы,
Бари энэ модо, шэдэеы.
Хэмнай энэ модо холо шэдэнэб,
Хэлсээтэ ehoop, тэрэ ялые эзэлнэ.
Шэдыш даа! Гараа булгалхаа айнагши?
Ши юу хүлеэнэш?» — «Үүлэ хүлеэнэ бшууб.
Тэрэ үүлэнэй саагуур модыеш шэдээд,
Таанад, шүдхэрнүүдые, үбшэхэ гээд шиидээб!
Айһан гүлгэн шүдхэр yha pyy шунгаа,
Агуу Бэлдаагай илалта тухай үбгөөдөө дуулгаа.
Балдаа далайн эрьедэ дахяад шууяа татаа,
Баһал аргамжаараа шүдхэрнүүдые занаа.
Түдэ гүлгэн шүдхэр гараа: «Юу шууябабши?
Түлэбэри ялаяа абахаш, хэрбээ щи...» —
«Эй. Хүрөө! — гэбэ Балдаа.—
Ээлжээмни мүнөө тудаа.
Шамда шанга даабари үгэнэб,
Шадабарииш шалгахаа һананаб.
Хэр хүсэтэй юм аабши, туршаад үзэе.
Харана гүш, тээ тэрэ байгша борогшо гууе?
Хам шүүрэжэ, тэрэ гууе үргөөд ши
Хахад модоной газарта абааша:
Абаашажа шадаа haa, яла түлэхэгүйш,
Абаашаагүй haa, яла түлэхэш».
Гүлгэн хөөрхы шүдхэрхэн
Гүүн доро ороод түргэхэн
Шүрбэһөө зангидаад,
Шүдөө зуун шангадаад,
Үргэжэ ерээд, хоёр алхаба,
Үшөө алхан гэхэдээ, унаба.
Хажуудань ошоод, Балдаа
Хайрата шүдхэрхэндэ хандаа:
«Xaaнahaa маанадтай ши
Хара хүсөөрөө тэнсэлдэхэбши?
Дала мүрөөрөөш, гараарааш
Даажа бираагүйш.
Харин би энэ гүүе хоёр хүлөөрөө үргэхэб,
Хахад модоной газарта хүргэхэб».
Гүүе унаад, Балдаа табжаргуулан,
Гүйлгэбэл даа газарай тооһо бурьюулан,
Айһан гүлгэн шүдхэр yha pyy шунгаа,
Агуу Балдаагай илалта тухай үбгөөдөө дуулгаа.
Яахаш аргагүй болоходоо шүдхэрнүүд барандаа
Ялаяа бултынь үргэлүүлбэл даа Балдаадаа.
Гэр тээшээ гэшхэлбэ Балдаа уухилан ябаад,
Гэншэжэ мэдэбэ санаартан Балдаае хараад.
Убсансынгаа арада санаартан хоргодоно,
Улайгаад, халзан магнайнь эртээнһээ хордоно.
Ядангуй Балдаа санаартанаа ошоод,
Ялынь үгэжэ, түлөөһэеэ нэхэжэ ороо.
Хайрата санаартан абяагүй
Халзан магнайгаа табяа лэ:
Үнэншэ Балдаа түрүүшынхеэ няһалба —
Үһээдэ хүрэтэр санаартан һүрэбэ.
Балдаа хоёрдохёо няһалба.
Бaaphaн санаартан хэлэгүй болобо.
Үшөө Балдаа гурбадахяа няһалба —
Үбгэжөөлэй ухаан балартаба.
Үгэлжэ, Балдаа зэмэлэн хэлээ:
«Үлүү хаража, булуу химэлээш!»