Байкальские сказки
Гүрэ Ранза хаанай сэсэн бэри
Урдань нэгэ хаан ехэ бэрхэ, ухаатай басагатай байгаа һан ха. Нэгэтэ тэрэ басагыень баян сэрэгтэй хаан бэри болгохоёо эриһэн байгаа. Тыхэдэнь басаганай эсэгэнь дуудажа асараад: «Ши минии ганса басаган гээшэш, бэеэрээ өөрынгөө наһанай нүхэрые олохо ёһотойш»,— гэжэ хэлэһэн хойноо нэгэ эрхи сэсэг үгэбэ. Тиигээд: Энэ сэсэг дуралһан хүндөө хаяарай, - гэжэ хэлэһэн байна. Хоёр хоноод байхада, хори-гушан моритой хаанай хүбүүд урилдааха болобо. Хэды олон баян хаанай хүбүүдэй гүйлдэжэ гарахада, тэрэ сэсэгээ хаяагүй аад лэ, харин эгээ һүүлдэ ерэһэн үгытэйшэг хаанай хүбүүнэй урдаһаа хаяһан байна. Тэрэнэй һүүлдэ бүхы хаанарай суглархада, эсэгэнь басагандаа хэлэһэн байна;

— Миниишье зэргэ хаан бии, намһаашье үлүү хаан бии, ошожо очшо тэрэ пачшык үгытэй Гүрэ Ранза хаанай хүбүүндэ юундэ хаяабши? Тыхэдэнь басаганиинь эсэгэдээ хэлэбэ:
— Адуу малаар баян — адаг баян, эрдэм бэлигээр баян — эрхим баян. Эдэ хүбүүдые харахадам, энэ хүбүүн эрдэм бэлигээр баян байба, өөрынгөө нүхэрые бэеэрээ шэлэ гэхэдэшни, өөрынгөө дурлаһан хүбүүндээ хаябаб.

Тиигэжэ басаганайнгаа үгэдэ хаагдажа, Гүрэ Ранза хаанай хүбүүндэ басагаяа үгэһэн байна.
Мудрая невестка Гүрэ Ранза хана
Давно-давно у одного хана была, говорят, очень умная дочь. Как-то другой хан, у которого было сильное войско, стал свататься к его дочери. Хан призвал дочь и говорит.
— Ты одна у меня, вот и выбирай сама жениха.
Сказал так, дал ей венок из цветов и добавил:
— Эти цветы кинешь тому, кого полюбишь.
Было решено через два дня устроить скачки на конях, состязаться должны сыновья примерно тридцати ханов.
Множество сыновей богатых ханов проскочило перед девушкой, но никому из них она так и не кинула цветы. Бросила она их самому последнему ездоку — сыну бедного хана.
После этого, когда все ханы были в сборе, хан-отец говорит своей дочери:
— Есть ханы, равные мне, есть богаче и лучше меня, но почему же ты выбрала сына самого бедного Гурэ Ранза-хана?
— Имеющий много скота — обладатель малого богатства, а у кого много знаний,— обладатель самого большого богатства. Из всех женихов самым мудрым и знающим оказался именно этот парень. Ты ведь сам сказал, чтобы я сама выбрала жениха, вот я и кинула цветы тому, кого полюбила,— ответила дочь.
Нечего было хану возразить своей дочери, и он вынужден был выдать ее за сына Гурэ Ранза-хана.