Байкальские сказки
Гурбан таабари
1.
Аха дүү хоёр байгаа һэн ха урдань. Тиигээд ахань үгытэй, дүүнь баян. Дүүнь ахадаа үнеэгээ һаалгаа юм ха. Нэгэ хэды болоод үнеэгээ абахам гэжэ хаанда заажа ошобо, сүүдлэхэм гэжэ. Хаанда ошоходонь хаан хэлэбэ ха:

2. — Гурбан юумы тааһан хүнтнай тэрэ үнеэгээ абаха,— гээд иимэ юумэ хэлэбэ:
Дэлхэй дээрэ юун зөөлэн бэ?
Юун тарган бэ?
Юун хурдан бэ?
Баяниинь иигэжэ хэлэбэ:
— Манай оро дэбисхэрнай зөөлэн. һамгантайгаа инаг юумабди. Манай гахай тарган, манай зээрдэ морин хурдан.

3. Иимэ харюу үгэһэн байна. Ахань хадаа ехэ бэрхэ, ухаатай басагатай байгаа ха.
Басагандаа ерээд хэлэбэ эсэгэнь:
— Хаанай гурбан юумые таагаа хадаа, үнеэгээ абаха юм,— гээд ехэл бодолгото болшоод ло байна.
— Ямар тиимэ гурбан юумэ бии юм бэ? — гэжэ һураба басаганиинь.
— Хаанай гурбан таабари иимэ юм, иигэжэ асууба:
Дэлхэйн зөөлэн юум?
Тарган юум?
Хурдан юум? — гэжэ. Эдэни тааха ёһотойбди.
— Юундэ иимэ бодолгото болообта? Арга олдонол бэзэ,— гэжэ басаганиинь эсэгэдээ хэлэбэ.— Бүхы юумэнһээ үргэһэн зөөлэн, дэлхэй тарган, нюдэн хурдан,— гэнэ басаганиинь.

4. Хаандаа ошожо хэлэхэдэнь, тэрэнь иигэжэ хэлэбэ:
— Үнеэгээ абаха болоолштаа. Үнеэгээ абахаяа ерэхэдээ, басаганшни харгыгаар бү ерэг, харгүйшгүйгөөр бү ерэг, ябагаарш бү ерэг, нюсэгөөрш бү ерэг, хубсаһатайш бү ерэг. Тиигэбэл хадаа үнеэгээ абахаш,— гэбэ эсэгэдэнь.
Басагандаа ерээд лэ эсэгэнь хэлэбэ:
— Шамайемни хаан харгыгаар, харгүйшгүйгөөр бү ерэг, морёоршье, ябагааршье бү ерэг, нюсэгөөршье, хубсаһатайшье бү ерэг,— гэжэ захяа һэн.— Энэ хайшан гэхэ хүмши? — гэжэ эсэгэнь ехэ һанаата болоод байна.
— Баабай, тэрээндэ һанаагаа бү зобогты. Бараг юумэ тэрэтнай. Нэгэл арга олдонол бэзэ,— гэжэ хэлэнэ басаганиинь.

5. Тиигээд тэрэ ухаатай басаганиинь загаһанай хашарһаар бэеэ оройгоод, ямаа унаад, харгын далан мүшхүүлээд, ямаагаараа ошоо ха хаандаа. Ошоод, ямаанай хоёр урда хүлынь боһогын досоо тээнь оруулаад, газаа тээнь хойто хүлынь байлгаад:
— Хаан баабай, би ерээб! — гэжэ ооголходонь, хаан гарша хараа юм ааб даа.
Тиигээд лэ тэрэ хаан тэрэ бэрхэ ухаатай басагаар һамга хэжэ, жаргажа һууһан юм гэлсэдэгэл даа.
Три загадки
1.Давным-давно жили два брата. Старший брат был бедным, а младший — богатым. Младший брат отдал корову старшему, чтоб тот доил ее. Прошло немного времени, и он задумал вернуть свою корову и пошел к хану жаловаться, чтоб судили старшего брата. Приходит к хану, а тот говорит:

2. — Кто из вас угадает три загадки, тому и достанется корова. Задал он три загадки: «Что на свете всего мягче?» «Что на свете всего жирнее?» «Кто на свете всех быстрее?»
Богатый говорит:
— Наша постель всего мягче. Очень любим мы друг друга с женой. Наша свинья жирнее всего на свете. Наш рыжка самый быстрый.

3. А у старшего брата была очень умная дочь. Пришел отец и говорит дочери:
— Верну свою корову, если угадаю три загадки хана.
— Какие три загадки? — спрашивает дочь.
— Вот какие три задачи задал хан: «Что на свете всего мягче?», «Что на свете всего жирнее?», «Кто на свете всех быстрее?» Их мы и должны отгадать.
— Зачем же Вы так печалитесь? Найдется выход,— говорит отцу дочь.— Всего мягче на свете сон, всего жирнее — земля, всего быстрее — глаза.

4. Пришел отец к хану с ответом, а тот говорит: 
— Корову свою ты выиграл. Но когда придет твоя дочь за коровой, пусть по дороге не идет и пусть и по бездорожью не проходит. Пусть она не пешком приходит и на коне не приезжает, пусть голой не приходит и одетой не приходит. Только тогда получишь корову.
Приходит отец домой и обращается к дочери со словами:
— Хан велит тебе придти к нему, но по дороге нельзя идти и по бездорожью нельзя. Ни пешком, ни на коне, ни голой, ни одетой. Что же тебе делать?
Не печальтесь отец. Ннчего трудного нет. Найдется выход,— отвечает дочь.

5. Затем она покрыла себя рыбьей чешуей, села верхом на козла, проехала по загривку колесной дороги, между колеями. Подъехала — передние ноги козла в юрте, а задние — за порогом. Позвала хана:
— Батюшка-хан, приехала я!
Вышел хан и увидал.
После этого хан взял себе в жены ту мудрую, смекалистую девушку и жил, говорят, счастливо.