Байкальские сказки

Буряад оронтой соёлой туhаар танилсалга

Буряад оронтой соёлой туhаар танилсалга

Короновирус үбшэнэй тараха үедэ Буряад Уластамнай театрнуудай ажабайдал тогтошобо. Театрнуудта хизаарлалтын хэмжээ ябуулганууд табигдажа, зүжэг табилга хорюулагданхай, харин театр ошожо, хүшэгын саанахи байдалтай танилсахада болохо. Тиимэhээ, Буряадай гүрэнэй оперо болон баледэй академическэ театр экскурси байшан соогуураа үнгэргэжэ, харагшадаа театрайнгаа түүхэтэй танилсуулха аргатай. Экскурси тухай оперо болон баледэй музейн хүтэлбэрилэгшэ Ольга Шагланова хөөрэжэ үгэбэ.

-Ольга, яагаад экскурси үнгэргэхэ бодол түрөөб гэжэ хэлэжэ үгыт.

- Буряадай гүрэнэй оперо болон баледэй академическэ театрай байшан соогуур ба ендэрэй хүшэгын саагуур экскурси үнгэргэхэ бодол үнинэй бии болонхой, хэдэн жэлдэ үнгэргэдэнэ. Буряад орондо элдэб айлшад ерэдэг, олон зон оперодо ехэ дуратай байдаг гээшэ, хэншьеб даа буряадай соёлтой танилсахаяа театр зорюута ерэдэг, тиимэhээ театрай хүтэлбэрилэгшэд иимэ зондо туhалаа hаа, амаргүй hайн байгаа гэжэ шиидхэбэри гаргаа. Харин нютагаймнайшье оперо ба баледтэ дуратайшуул театр тухай ехэ юумэ мэдэхэ хүсэлэнтэй, түрүүшын хонхын урда коридор соогуур ябаха, портрет дээрэ хэнэй байhые мэдэхэ, угалзануудай удхатай, байшангай онсо зүйлнүүдтэйнь танилсаха дуратай байдаг. Тиимэhээ, айлшадаа үүдэндээ угтажа, театр соогуураа багахан экскурси үнгэргэхэ гэжэ шиидхэhэн байгаабди. Энэ түлбэригүй танилсалгын туhаламжа саг үнгэрхэдэ нэгэ ехэ юумэн боложо үгөө. Буряад Уластамнай аяншалгын дэлгэржэ эхилхэдэ, удангүй, хотын түбтэ оршодог энэ ехэ театраймнай амаргүй гоё байшан аяншалгашадай hонирхол татана гэжэ эли болоо: олон зон орожо миин лэ харана, хажуудань фото-зураг буулгана. Тиигэжэ, театр соо: юундэ болохогүйб?,- гэжэ бодообди, аяншалагшадта, хари гүрэнэйшье аяншалагшадта экскурси бэлдээбди.

- Экскурсида хэлэгдэхэ үгэнүүдые хаанаhаа абанабта?

- Хэлэгдэхэ үгэнүүд бага багаханаар олон hаранууд ба жэлнүүд соо суглуулагдаа. Одоол ёhотой экскурси боложо гаранхай. Жэшээнь, олонхи зон фойе соохи зургаан хушуута одоной удха, Буддын шажанда хабаатай, мандала дээрэ зурагдадаг гэжэ мэдэхэгүй ха юм. Театртай танилсалга бүхы айлшадта - үхибүүдтэшье, наһаа хүсэһэн зондошье, Буряад ороноймнойшье, ондоо тээhээ ерэhэншье зондо тааруулагданхай. Энээнhээ хажуугаар, элдэб ниитын бүлэгүүд түлбэригүйгөөр театрай түүхэтэй танилсаха аргатай.

- Хэн экскурсида ерэдэг гээшэб?

- Зунай сагта экскурсида аяншалагшад ерэнэ, Улаан-Yдэ руу чартерна рейснүүдэй табигдахада тэдэнэй тоо ехэ олон болоо. Пандемиhээ боложо, спектакльнууд хорюулгатай байhаниинь ехэ харамтай гээшэ. Тиигэбэшье, экскурсинүүд ехэ суутай, иимэ танилсалганууд 45 минутаhаа нэгэ саг болотор болзортой, харин 10 минутын хугасаа соо ороод гараха эрилтэтэй турфирмэнүүд дайралдана. Энэ багахан саг соошье ороод гарахадаа театраймнай айлшад ехэ урматайнууд, сэдьхэлээ хангуулжа гарана.

- Экскурси юунhээ эхилнэб?

-Театртай танилсалгаяа нэгэдэхи дабхарта фойеhээ эхилдэгбди. Айлшадтаа Буддын шажанай ба үндэhэтэнэй угалзануудтай үhээ харахыень дурадханабди, анхаралыень колоннануудта ба шалаада хандуулнабди. Хэзээб даа эдэниие нефрит шулуугаар шэмэглэхээ hанаhан байгаа. Театрнай 80 гаран жэлтэй, 1952 оной майн 1-дэ үүдэеэ нээгээ. Театрай проект дээрэ москвагай Фёдоров гэжэ архитектор ажал ябуулаа. Театрай хүтэлбэрилэгшэд байшангай түхэл буряад маягтай байха ёhотой гэжэ өөhэдэйнгөө гуйлта архитекторто ойлгулhан юм. Тиимэhээ, театрай hуурида буряадуудай hэеы гэрэй түхэл дууряажа, дүхэриг оруулагданхай.

- Айлшадта экскурси соогуур театрай бүхы байшан соогуур ябахада болохо гү?

- Аяншалагшадые ба айлшадые оперо болон баледэй театрай бүхы гурбан дабхараар ябуулнабди, hонирхолтой зүйлнүүдтэнь анхаралыень хандуулнабди. Хоёрдохи дабхарта «Арадуудай хани барисаан» гэжэ үнгэтэ горельеф харагшадай урда үзэгдэдэг ба театрай энэ хубинь үнэн алдартанай hүмэ hануулдаг. Ехэнхи аяншалагшад, илангаяа европын зон, горельеф хараад, энээниие хэлэлтэгүй ойлгодог. Горельефhээ саашаа үhээ өөдэ харахада, тэндэ буряад арадай hайндэр харуулhан «Сурхарбан» гэжэ үзэсэхэлэнтэ гоё зураг байха. Тэрээн дээрэ эрын гурбан наадан - мори урилдаан, бүхэ барилдаан, hур харбалга зураглагданхай. Гурбадахи дабхарта театрай музей оршодог, тэндэ 1970 оной түрүүшын зарлалнуудые, костюмуудай эскизнүүдые, гайхамшагта артистнуудаймнай хубсаhануудые, түрүүшын мэргэжэлтэ балерина СССР-эй арадай артист Лариса Сахьяновагай пуантнуудые, ба тэрэнэй «Ангара гоохон» баледтэ хатарhан хубсаhа хараха аргатайт. Лариса Сахьяновагай Ангара гоохоной образто байhан портрет тэндэ шэмэг болоно.

Экскурси харагшадай танхим соо түгэсэдэг. Айлшад дээрэ айхабтар гоё үhээгэй зураг дэлгээгдэнэ. Тэрэ «Социалис байдалай баяр» («Торжество социалистического строя») гэжэ нэрэтэй. Энэ урдань хэзээшье үзэгдөөгүй ехэ ажал, энээн дээрэ гурбан жэл ажал ябуулагдаа. Аяар 55 мянган тахяагай үндэгэн энэ зурагта ороhон байна. Иимэ зурагай арга ородой темпера гэжэ нэрэтэй юм. Энэ зураг бүтээхын тула Гомбо Цыдынжапов театрай ажалшадтай Москва шадарай хүдөө hууринуудаар ябажа, үндэгэнүүдые худалдан абажа, Бабаевай нэрэмжэтэ фабрика дээрэ абаашажа, сагаанииень шараhаань илгуулhан түүхэтэй.

-Хана дээгүүр зурагуудые хэн бүтээhэн бэ, юун тэндэ зураатайб?

- Эгээ тэг дунда плафон дээрэ буряад дэгэлтэй Гомбо Цыдынжапов, түрүүшын мэргэжэлтэ оперно дуушан Надежда Петрова, СССР-эй арадай артист Лхасаран Линховоин зураатай, үшөө үhээ дээрэ полководец Константин Рокоссовскые хаража шадахаар. Плафон дээрэ республикын дэбисхэр дээрэ ажаhуудаг бүхы арадууд, ниидэжэ байhан самолётнууд, корабльнуудай мачтанууд, Буряад ороной Засагай газарай байшан, «Динамо», «Спартак» гэхэ мэтэ тамирай клубнуудай тугууд ба бэшэшье ондоо юумэнүүд зураглагданхай. Мүн театрай үhээ шэмэглэhэн уран зураашадые театрай музейн фото-зурагууд дээрэ хаража болохо.

Восток-Телеинформ.

29.08.2020